Sırplar 19. yüzyılda Osmanlı’ya neden isyan etti? Rusya ve Avrupa devletlerinin bu isyanlardaki rolü neydi? Sırp isyanlarının sonuçları Osmanlı’yı nasıl etkiledi? Detayları öğrenin!
Osmanlı Devleti, 19. yüzyılda birçok iç ve dış sorunla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Milliyetçilik akımları, Avrupa devletlerinin müdahaleleri, Osmanlı’nın merkezî otoritesinin zayıflaması gibi nedenlerle imparatorluğa bağlı birçok millet bağımsızlık için isyan etmiştir. Bunlardan biri de Sırp İsyanlarıdır.
Sırpların Osmanlı’ya karşı gerçekleştirdiği bu isyanlar, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’daki hâkimiyetini sarsan en önemli gelişmelerden biri olmuştur. 1804’te Kara Yorgi önderliğinde başlayan ve 1815’te Miloş Obronoviç’in önderliğinde devam eden Sırp isyanları, 19. yüzyıl boyunca Sırbistan’ın Osmanlı’dan özerklik kazanması ve daha sonra bağımsızlığını elde etmesiyle sonuçlanmıştır.
Sırp İsyanlarının Nedenleri
Sırpların Osmanlı yönetimine karşı ayaklanmalarının birden fazla nedeni vardır. Bu nedenler hem Osmanlı Devleti’nin iç yapısıyla hem de dış baskılarla yakından ilişkilidir.
1. Rusya ve Avrupa Devletlerinin Kışkırtmaları
Osmanlı Devleti’nin zayıflamasını isteyen Rusya, Avusturya ve diğer Avrupalı devletler, Balkanlar’da yaşayan Hristiyan azınlıkları Osmanlı’ya karşı kışkırtmıştır. Özellikle Rusya, Panislavizm politikası çerçevesinde, Osmanlı topraklarında yaşayan Slav kökenli milletleri destekleyerek Osmanlı’dan ayrılmalarını sağlamaya çalışmıştır.
2. Milliyetçilik Akımının Yayılması
Fransız İhtilali’nin (1789) etkisiyle ortaya çıkan milliyetçilik akımı, Balkanlar’da yaşayan milletler arasında hızla yayılmıştır. Bağımsızlık düşüncesi, özellikle eğitimli Sırp aydınları ve kilise tarafından halk arasında yayılmış, Osmanlı yönetimine karşı bir bilinç oluşturulmuştur.
3. Osmanlı Yönetimindeki Bozulmalar
Osmanlı Devleti’nde Sırbistan’da görev yapan memurlar ve yeniçeriler halka karşı baskıcı ve keyfî bir yönetim sergilemiştir. Vergi toplama sırasında halkın zor durumda bırakılması, Sırp köylülerinin ağır yükler altında ezilmesi, Osmanlı yönetimine karşı duyulan hoşnutsuzluğu artırmıştır.
4. Osmanlı Devleti’nin Zayıflaması
17. ve 18. yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nin askerî ve idarî yapısında ciddi bozulmalar yaşanmış, merkezî otorite zayıflamıştır. Özellikle yeniçerilerin devlet içinde denetimsiz bir güç hâline gelmesi, halkın devlete olan güvenini sarsmıştır.
1804 Birinci Sırp İsyanı (Kara Yorgi Ayaklanması)
İlk büyük Sırp ayaklanması 1804 yılında Kara Yorgi (Karađorđe Petrović) önderliğinde başlamıştır. Bu isyanın çıkmasında en önemli sebep, Osmanlı yönetimindeki keyfî uygulamalardır.
İsyanın Gelişimi ve Sonuçları
- Sırplar Belgrad’ı ele geçirerek Osmanlı’ya karşı açıkça bağımsızlık mücadelesi başlatmışlardır.
- Osmanlı Devleti, aynı dönemde Rusya ile 1806-1812 Savaşları’nı yürüttüğü için isyanı bastırmakta zorlanmıştır.
- 1812’de Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan Bükreş Antlaşması, Sırplara bazı ayrıcalıklar tanımıştır.
- Ancak bu ayrıcalıklar Sırpları tatmin etmemiş ve bağımsızlık talepleri devam etmiştir.
1815 İkinci Sırp İsyanı (Miloş Obronoviç Ayaklanması)
Bükreş Antlaşması’nın ardından Sırplar Osmanlı yönetiminde daha fazla hak talep etmeye devam etmişlerdir. Fakat Osmanlı Devleti bu talepleri yerine getirmemiştir. Bunun sonucunda 1815 yılında Miloş Obronoviç önderliğinde yeni bir isyan başlamıştır.
İsyanın Sonuçları
- Osmanlı Devleti, Rusya’nın olaya karışmasını önlemek için Sırplara bazı haklar tanımak zorunda kalmıştır.
- 1829 Edirne Antlaşması ile Sırplar özerklik kazanmıştır.
- Sırbistan Prensliği kurulmuş ve Osmanlı’ya bağlı bir statüde yönetilmeye başlanmıştır.
Sırbistan’ın Bağımsızlığı (1878)
19. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’daki hâkimiyeti giderek azalmıştır.
Berlin Antlaşması ve Sırbistan’ın Tam Bağımsızlığı
- 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından, 1878 Berlin Antlaşması ile Sırbistan tamamen bağımsız bir devlet olmuştur.
- Bu antlaşmayla Osmanlı Devleti Balkanlar’da önemli topraklar kaybetmiş ve bölgedeki etkisi azalmıştır.
Sonuç ve Değerlendirme
Sırp isyanları, Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’daki çöküş sürecinin önemli kilometre taşlarından biridir. Başlangıçta vergi adaletsizliği ve Osmanlı yöneticilerinin keyfî uygulamalarına karşı bir isyan olarak doğan Sırp hareketi, zamanla milliyetçilik düşüncesiyle birleşmiş ve bağımsızlıkla sonuçlanmıştır.
Sırp İsyanlarının Osmanlı Üzerindeki Etkileri
- Osmanlı Devleti Balkanlar’daki otoritesini kaybetmeye başlamıştır.
- Diğer Balkan milletleri de (Yunanlar, Bulgarlar, Romenler) Sırplardan ilham alarak Osmanlı’ya karşı bağımsızlık mücadelelerine girişmiştir.
- Avrupa devletlerinin Osmanlı iç işlerine karışması hızlanmıştır.
Bu bilgiler ışığında, Sırp İsyanları Osmanlı Devleti’nin yıkılış sürecini başlatan önemli gelişmelerden biri olarak tarihe geçmiştir. 19. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’daki hâkimiyeti giderek azalmış ve bölgedeki milliyetçi hareketler imparatorluğun çöküşünü hızlandırmıştır.
