Osmanlı Devleti 19. yüzyılda neden toprak kaybetti? Avrupalı devletler Osmanlı’nın iç işlerine nasıl müdahale etti? Tanzimat ve Islahat Fermanları ne amaçla ilan edildi? Tüm detayları öğrenin!
19. yüzyıl, Osmanlı Devleti için dağılma sürecine girilen bir dönem olmuştur. Bu dönemde toprak kayıpları artmış, Avrupalı devletlerin Osmanlı iç işlerine müdahalesi hızlanmış ve azınlık isyanları büyük sorunlara yol açmıştır. Ayrıca, Osmanlı Devleti bu süreçte siyasi, askerî, ekonomik ve toplumsal alanda büyük değişimler yaşamış, Avrupa tarzı reformlara ağırlık vermek zorunda kalmıştır.
Bu yüzyıldaki Osmanlı padişahları sırasıyla şunlardır:
- III. Selim (1789-1807)
- IV. Mustafa (1807-1807)
- II. Mahmut (1807-1839)
- Abdülmecid (1839-1861)
- Abdülaziz (1861-1876)
- V. Murat (1876-1876)
- II. Abdülhamit (1876-1909)
- V. Mehmet Reşat (1909-1918)
- VI. Mehmet Vahdettin (1918-1922)
Her biri Osmanlı’nın bu zorlu sürecinde farklı politikalar izlemiş, ancak devletin parçalanma sürecini durdurmayı başaramamışlardır.
19. Yüzyılın Siyasi Gelişmeleri
Osmanlı Devleti 18. yüzyılda kaybettiği toprakları geri alma politikasında başarısız olmuş, 19. yüzyılda ise daha fazla toprak kaybetmeye başlamıştır.
Osmanlı’nın Zayıflaması ve Büyük Güçlerin Müdahalesi
Fransız İhtilali’nin (1789) etkisiyle Osmanlı’da milliyetçilik düşünceleri yayılmış ve özellikle Balkanlardaki azınlıklar bağımsızlık için ayaklanmaya başlamıştır. Avrupa devletleri de bu durumu bahane ederek Osmanlı’nın iç işlerine müdahale etmiştir.
Avrupalı devletlerin Osmanlı üzerindeki etkileri şu şekildedir:
- Rusya: Panislavizm politikasıyla Slav halklarını Osmanlı’ya karşı kışkırtmış ve Osmanlı’dan toprak koparmaya çalışmıştır.
- İngiltere: Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü savunur gibi görünse de, özellikle Mısır ve Orta Doğu üzerindeki çıkarlarını korumak için Osmanlı’yı yönlendirmiştir.
- Fransa: Napolyon’un Mısır Seferi (1798) ile Osmanlı topraklarına saldırmış, Osmanlı’nın zayıflığını gözler önüne sermiştir.
- Avusturya: Balkanlarda Osmanlı’dan toprak koparma politikası izlemiştir.
- Almanya: II. Abdülhamit döneminde Osmanlı’ya yakınlaşmış ve özellikle demiryolu projeleriyle Osmanlı içinde nüfuz kazanmıştır.
Bu devletlerin müdahaleleri sonucunda Osmanlı’nın egemenliği zayıflamış ve iç meseleler uluslararası sorun hâline gelmiştir.
Osmanlı’nın 19. Yüzyıldaki Politikaları
Bu yüzyılda Osmanlı, toprak kayıplarını durdurmak ve devleti ayakta tutmak için çeşitli politikalar izlemiştir.
1. Denge Politikası
Osmanlı, büyük devletlerin birbirleriyle olan çıkar çatışmalarını kullanarak varlığını korumaya çalışmıştır. Bir devlet Osmanlı’ya saldırmak istediğinde, diğer devletlerin çıkarlarını gündeme getirerek onlardan destek almaya çalışmıştır.
Örnek: Osmanlı, Rusya’ya karşı İngiltere ve Fransa’nın desteğini almaya çalışmış, ancak bu süreçte Avrupalı devletlere büyük ekonomik ve siyasi tavizler vermek zorunda kalmıştır.
2. Islahat Hareketleri ve Modernleşme
Daha önceki yüzyıllarda sadece askerî alanla sınırlı kalan ıslahat hareketleri, 19. yüzyılda eğitim, hukuk, ekonomi ve yönetim gibi birçok alana yayılmıştır.
Öne çıkan ıslahatlar şunlardır:
-
II. Mahmut Dönemi Islahatları (1807-1839)
- Yeniçeri Ocağı’nı kaldırarak (Vaka-i Hayriye, 1826) modern bir ordu kurdu.
- Tımar sistemini kaldırarak toprak reformu yaptı.
- Memuriyet sistemini düzenledi, Avrupa tarzı devlet yapısını oluşturdu.
-
Tanzimat Fermanı (1839)
- Hukukun üstünlüğü ve can-mal güvenliği gibi haklar tanındı.
- Vergi ve askerlik sistemi yeniden düzenlendi.
- Müslüman ve gayrimüslim halk arasında eşitlik sağlanmaya çalışıldı.
-
Islahat Fermanı (1856)
- Gayrimüslimlere daha fazla hak tanındı (okul açma, devlet memuru olma vb.).
- Avrupalı devletlerin Osmanlı’nın iç işlerine daha fazla karışmasının önünü açtı.
Bu ıslahatlar Osmanlı’nın modernleşme çabalarının bir parçası olsa da, devleti parçalanmaktan kurtaramamıştır.
Dış Gelişmeler ve Osmanlı’ya Etkileri
1. Fransız İhtilali ve Milliyetçilik Hareketleri
Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik akımı, Osmanlı’nın çok uluslu yapısını tehdit etmiş ve özellikle Balkanlarda isyanlara yol açmıştır.
Öne çıkan isyanlar:
- Sırp İsyanı (1804-1815) → Sırbistan, 1878’de bağımsız oldu.
- Yunan İsyanı (1821-1829) → Yunanistan, 1829’da bağımsızlığını kazandı.
- Bulgar ve Romen İsyanları → Bu isyanlar 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlık kazandı.
2. Sanayi İnkılabı ve Osmanlı Ekonomisi
Sanayi İnkılabı (18. yüzyıl sonları – 19. yüzyıl), Osmanlı ekonomisini büyük ölçüde olumsuz etkilemiştir.
- Avrupa’da seri üretim başlamış, Osmanlı pazarları Avrupa mallarıyla dolmuştur.
- Osmanlı esnafı ve zanaatkârları iflas etmiş, ekonomik bağımsızlık zayıflamıştır.
- Dış borçlar artmış, Osmanlı ekonomik olarak Avrupalı devletlere bağımlı hâle gelmiştir.
19. Yüzyılın Sonunda Osmanlı’nın Durumu
- yüzyılın sonunda Osmanlı Devleti askerî, ekonomik ve siyasi olarak büyük kayıplar yaşamış, Balkanlardaki çoğu toprağını kaybetmiş ve Avrupalı devletlerin kontrolü altına girmiştir.
Öne çıkan gelişmeler:
- 93 Harbi (1877-1878) → Osmanlı, Rusya karşısında ağır yenilgi aldı.
- Berlin Antlaşması (1878) → Osmanlı Balkanlarda büyük toprak kayıpları yaşadı.
- Düyun-u Umumiye (1881) → Osmanlı Devleti ekonomik bağımsızlığını büyük ölçüde kaybetti.
Sonuç olarak, Osmanlı Devleti 19. yüzyılda denge politikası ve ıslahatlarla ayakta kalmaya çalışmış, ancak iç ve dış sorunlar nedeniyle yıkılış sürecine girmiştir. Bu süreç 20. yüzyılda I. Dünya Savaşı ve Osmanlı’nın tamamen parçalanmasıyla son bulacaktır.
