Abbas Mirza’nın hükümdarlığı, Kaçar Türk Devleti için ne gibi önemli adımlar attı? İran’ın askeri ve diplomatik stratejilerinde nasıl bir değişim yaşandı? Rusya ve Osmanlı ile yaşadığı savaşlar, Abbas Mirza’nın mirasını nasıl şekillendirdi?
Abbas Mirza, İran’da kurulan Kaçar Türk Devleti’nin ikinci hükümdarıdır. 1787 yılında Neva’da doğmuş ve 1834 yılında Meşhed’de hayatını kaybetmiştir. Kaçar Hanedanı, 18. yüzyılın sonlarına doğru İran’ın yönetimini ele geçiren bir Türk boyu olan Kaçarlar tarafından kurulmuştu. Abbas Mirza, bu hanedanın önemli isimlerinden biri olarak İran’ın modernleşme yolunda atılan adımların öncülerinden biri olmuştur. Onun hükümdarlık dönemi, Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu ile olan ilişkiler, iç politikadaki değişimler ve askeri reformlar açısından oldukça önemli bir yere sahiptir.
Abbas Mirza (temsili resmidir)
Ailesel Bağlantılar ve İlk Yılları
Abbas Mirza’nın babası Mehmet Ali Mirza’dır. Ailesinin kökeni, Kaçarlar’ın en güçlü soylarından birine dayanıyordu. Büyükbabası Feth Ali Şah, Kaçarlar’ın hükümdarı olmuş ve Abbas Mirza’yı veliaht olarak seçmiştir. Feth Ali Şah’ın bu kararının ardından Abbas Mirza, İran’ın yönetiminde söz sahibi olabilecek bir konuma yükselmiştir. Veliahtlık ve Naibü’ssaltana unvanlarını alarak, İran’daki askeri ve idari yönetimde önemli bir görev üstlenmiştir.
Babası Mehmet Ali Mirza’nın hükümetinde Azerbaycan’ın genel valisi olarak görev almış ve burada önemli askeri faaliyetler yürütmüştür. Azerbaycan’ın güvenliği ve doğu sınırlarının korunması Abbas Mirza için önemli bir sorumluluktu. Bu süreç, onun askeri dehasını ve yönetim becerisini geliştirmesinde büyük bir rol oynamıştır.
Askeri Reformlar ve Avrupa İle İlişkiler
Abbas Mirza, genç yaşlarda başladığı askeri kariyerinde hızla ilerledi. Napolyon Bonaparte ile ilişkiler kurarak Avrupa’nın askeri yöntemlerini İran’a uyarlamaya karar verdi. Bu dönemde, Avrupa’daki askeri yenilikleri İran’a getirmeyi başardı ve ordusunu modernize etmek için önemli adımlar attı. Avrupa tarzı eğitimle donatılan İran ordusu, özellikle disiplin ve strateji bakımından önemli bir gelişim gösterdi.
Abbas Mirza’nın amacı sadece İran’ın savunma gücünü artırmak değil, aynı zamanda bölgesel rakipleri olan Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu’na karşı daha güçlü bir konumda olmaktı. Napolyon’un askeri stratejilerini inceleyerek İran ordusunun eğitimini buna göre düzenledi. Aynı zamanda, Avrupa’daki askeri teknolojiyi de İran’a getirme çabası, İran’ın askeri gücünü önemli ölçüde güçlendirdi.
Rusya ile Çatışmalar ve Osmanlı İmparatorluğu ile İlişkiler
Abbas Mirza’nın hükümdarlık dönemi, özellikle Rusya ile yaşanan savaşlar ve Osmanlı İmparatorluğu ile olan ilişkiler bakımından oldukça hareketli geçmiştir. Kaçarlar dönemi, İran’ın dış politikada ciddi zorluklarla karşılaştığı bir dönemdi. Rusya’nın gücü giderek artarken, İran ise bu yükselen güce karşı etkili bir direnç gösteremedi. Abbas Mirza’nın ordusu, Rusya’ya karşı çeşitli savaşlar yapmış olsa da 1813 yılında Rusya ile yapılan Gulistan Antlaşması sonucunda toprak kayıpları yaşanmıştır. Bu antlaşma, İran için büyük bir darbe olmuş ve Rusya, Güney Kafkasya’daki toprakları işgal etmeye devam etmiştir.
Ancak Abbas Mirza, Rusya’ya karşı mücadeleyi bırakmamış ve 1826 yılında Rus Generali Paskiyeviç’e karşı tekrar savaş açmıştır. Fakat bu savaşta yenilgiyi kabul etmek zorunda kalmış ve 1828’de Türkmençay Antlaşması ile Erivan ve Nahçivan gibi önemli bölgeleri Rusya’ya bırakmak zorunda kalmıştır.
Abbas Mirza, Osmanlı İmparatorluğu ile de mücadele etmiş ve 1821’de, Osmanlı topraklarını ele geçirmek için harekete geçmiştir. Özellikle Beyazıt ve Muş sancaklarını ele geçirerek Osmanlı topraklarında ilerlemeye çalışmıştır. Bu topraklara yönelik saldırıları, hem Osmanlı hem de İran içindeki dinamikleri değiştirmiştir.
İran’daki İç Savaşlar ve Zorluklar
Abbas Mirza’nın iç politika stratejileri, dış tehditlerin yanı sıra iç karışıklıklar ve isyanlarla da mücadele etmeyi gerektirmiştir. Özellikle Doğu Anadolu’daki Osmanlı valilerinin başına buyruk davranmaları ve Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflamış olması, Abbas Mirza için bir fırsat haline gelmiştir. 1821’de Beyazıt ve Muş sancaklarını ele geçirerek, Diyarbakır gibi Osmanlı topraklarında da yağmalamalar yapmıştır.
Bu saldırılar, Osmanlı İmparatorluğu’nun bölgesel güvenliğini tehdit etmiş ve hem Rusya hem de Osmanlı ile ilişkilerinin daha da gerilmesine sebep olmuştur. Cabbarzade Celalettin Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunu yenen Abbas Mirza, Kirmahşah Valisi Mehmet Ali Mirza’nın ölmesi sonrası güç kazanmış ve Basra, Bağdat ve Süleymaniye gibi Osmanlı topraklarında da etki göstermeye başlamıştır.
Kolera Salgını ve Diplomasi
Abbas Mirza’nın hükümdarlık dönemi, kolera salgınının ortaya çıkmasıyla zorluklarla karşılaşmıştır. Kolera salgını, özellikle Doğu Anadolu’da ordusunu etkisi altına almış ve Tebriz’e çekilmek zorunda kalmıştır. Bu salgın, İran’daki politik atmosferi de etkilemiş, Abbas Mirza’nın planlarını aksatmıştır.
Kolera salgınının ardından, 1823’te Erzurum’da İran ile Osmanlı Devleti arasında bir antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşma, İran’ın toprakları üzerindeki Osmanlı etkisini azaltmayı amaçlayan bir anlaşma olmuştur. Ancak, Abbas Mirza bu anlaşmadan sonra da Osmanlı İmparatorluğu ile mücadele etmeyi sürdürmüştür.
Son Yıllar ve Ölümü
Abbas Mirza, hükümdarlık yıllarında Rusya ile olan toprak kayıplarını telafi etmeye çalışmış ancak 1828’deki Türkmençay Antlaşması ile bu kayıplar kalıcı hale gelmiştir. Bunun yanında, sağlık sorunları da Abbas Mirza’nın yaşamını zorlaştırmıştır. Uzun yıllardır çektiği böbrek hastalığı nedeniyle hayatını kaybetmiştir.
Yerine oğlu Muhammet Şah hükümdar olmuştur. Abbas Mirza’nın ölümü, Kaçarlar’ın yönetiminde yeni bir dönemin başlangıcını simgelemiştir. Ancak, onun dönemi, hem askeri reformlar hem de diplomatik başarısızlıklarla dolu bir dönem olarak tarihe geçmiştir.
Sonuç
Abbas Mirza, Kaçar Türk Devleti’nin ikinci hükümdarı olarak, İran’ın tarihinde önemli bir figürdür. Onun hükümdarlığı, askeri reformlarla, Osmanlı ve Rusya ile mücadelerle ve iç karışıklıklarla dolu bir dönem olmuştur. Abbas Mirza’nın diplomatik ve askeri stratejileri, İran’ın modernleşme yolundaki çabalarına büyük katkı sağlamıştır. Ancak, Rusya’ya karşı yaşadığı yenilgiler ve Osmanlı İmparatorluğu ile olan savaşları, onun hükümetinin zorluklarla dolu olduğunu göstermektedir.
