Abdülmelik bin Mervân, Emevi İmparatorluğu’nu nasıl zirveye taşıdı? İç isyanlar ve dış tehditlerle nasıl başa çıktı? Abdülmelik’in dönemi, nasıl büyük reformlarla şekillendi? Emevi yönetiminin en güçlü halifesi olan Abdülmelik, hangi stratejilerle başarıya ulaştı?
Abdülmelik bin Mervân, Emevi İmparatorluğu’nun 5. halifesi olarak 685 ile 705 yılları arasında hüküm sürmüştür. Medine’de 646 yılında doğmuş ve Şam’da 705 yılında hayatını kaybetmiştir. Abdülmelik, Emevi halifeliğini en zorlu dönemlerinden birinde devralmış ve büyük bir kararlılıkla devleti yeniden toparlayarak, dönemin en güçlü halifelerinden biri haline gelmiştir. Emevi halifeliği, bu dönemde geniş sınırlarına ulaşmış ve içteki karışıklıkları, isyanları baskılayarak istikrar sağlamıştır.
Abdülmelik’in Ailesi ve Gençliği:
Abdülmelik bin Mervân, Halife I. Mervan’ın oğludur. Babası Mervan, Emevi yönetiminin son dönemlerinde önemli bir figür olup, oğlu Abdülmelik’in tahta çıkışı, büyük bir siyasi çalkantının ardından gerçekleşmiştir. Abdülmelik, genç yaşlarda, Muaviye’nin isteği üzerine Medine Divanı başkanlığına atanmıştır. Bu görev, ona önemli tecrübeler kazandırmış ve ilerleyen yıllarda halifelik görevini devralmasına zemin hazırlamıştır.
Halifeliğe Yükselişi:
Halife I. Mervan’ın vefatından sonra 685 yılında Abdülmelik, Emevi halifesi olmuştur. Bu dönemde Emevi yönetimi, büyük iç karışıklıklarla karşı karşıya kalmıştır. Abdullah bin Zübeyr, İslâm ülkelerinin büyük bir kısmında halife olarak tanınırken, Emevi yönetimi, bu durumu kabul etmeyen bazı bölgelerde zorlu bir mücadele veriyordu. Abdülmelik, bu karışıklıkları bastırma görevini üstlenmiş ve iradeli bir yönetim anlayışı ile hareket etmiştir.
İsyanlar ve Siyasi Mücadeleler:
Abdülmelik bin Mervân, halifeliği boyunca birçok isyan ve iç karışıklıkla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Bunlardan biri, Muhtar es-Sakafi’nin başlattığı ayaklanmadır. Muhtar, Hz. Hüseyin’in intikamını almak amacıyla bir isyan başlatmış ve büyük bir destek bulmuştur. Abdülmelik, bu isyanı bastırmak için Ubeydullah bin Ziyat komutasındaki Suriye Ordusu’nu görevlendirmiştir. Ancak, bu ordu büyük bir bozguna uğramış ve Ubeydullah bin Ziyat yakalanıp öldürülmüştür. Bu olay, Abdülmelik’in ne kadar kararlı bir lider olduğunu gösteren önemli bir örnektir.
Bu başarısızlık, Muhtar’ın güçlenmesine yol açmış ve Mekke’deki Abdullah bin Zübeyr’in de durumunu tehlikeye atmıştır. Muhtar’ı ortadan kaldırmak amacıyla Musa bin Zübeyr, 687 yılında kardeşi Muhtar’ı ortadan kaldırmak için çabalarını artırmış ve başarılı olmuştur. Bu olay, Abdülmelik’in kararlılığını ve isyanlarla mücadelesindeki başarılarını pekiştirmiştir.
Irak’ın Emevi Denetimine Girmesi:
Abdülmelik bin Mervân’ın karşısındaki en büyük zorluklardan biri, Irak’taki ayaklanma olmuştur. Amr bin Sait’in isyanı, Emevi yönetimine karşı başlatılan önemli bir isyan hareketiydi. Abdülmelik, bu isyanı bastırmak için çok yoğun bir mücadele vermek zorunda kalmıştır. 690 yılında, Musap bin Zübeyr’e karşı savaş başlatmıştır. İlk savaşta sonuç alamasa da, ikinci savaşta Musap öldürülmüş ve ordusu dağıtılmıştır. Bu zafer, Irak’ı yeniden Emevi denetimine sokmuş ve Abdülmelik’in yönetimdeki gücünü pekiştirmiştir.
Abdullah bin Zübeyr ile Mücadele:
Abdülmelik’in karşısındaki en güçlü rakip, Abdullah bin Zübeyr olmuştur. Abdullah bin Zübeyr, Medine ve Mekke gibi önemli İslâm şehirlerinde güçlü bir destek bulmuş ve kendini halife olarak ilan etmiştir. Bu durumu ortadan kaldırmak isteyen Abdülmelik, Haccac bin Yusuf’u, Abdullah’ı öldürmek için Mekke’ye göndermiştir. Haccac, Mekke’yi 6.5 ay boyunca kuşatmış ve sonunda Abdullah bin Zübeyr’i öldürmeyi başarmıştır. Mekke’nin Emevi yönetimi altına girmesi, Abdülmelik’in halifeliğini pekiştirmiştir. Haccac’ın bu zaferi, ona Hicaz Valiliği gibi önemli bir görev kazandırmıştır.
Afrika Seferleri ve Bizans ile Mücadele:
Abdülmelik, halifeliği boyunca sadece iç isyanlarla değil, dış tehditlerle de mücadele etmek zorunda kalmıştır. Berberiler ve Bizans topraklarını egemenliği altına almak amacıyla Hasan bin Numan’ı Kuzey Afrika’ya göndermiştir. Hasan bin Numan’ın seferleri, Musa bin Nusayr’ın başarılarıyla devam etmiştir. Böylece, Kuzey Afrika büyük ölçüde Emevi egemenliğine girmiştir.
Dönemin Ekonomik ve Sosyal Reformları:
Abdülmelik, Emevi İmparatorluğu’nu yeniden yapılandırırken, önemli ekonomik ve sosyal reformlar da gerçekleştirmiştir. İslâm dünyasında Arapçayı devlet dili olarak kabul etmiştir. Bu adım, farklı dillerin kullanıldığı İslâm topraklarında dil birliğini sağlamıştır. Ayrıca, Bizans ve İran paraları yerine Arapça yazılı altın ve gümüş paralar basılmıştır. Bu adım, ekonomik bağımsızlığı artırmaya yönelik önemli bir adımdır.
Abdülmelik döneminde, posta örgütü yeniden yapılandırılmış ve iletişimin daha verimli hale gelmesi sağlanmıştır. Bu dönemde aynı zamanda, Müslüman olmayanlar devlet görevlerinden uzaklaştırılmıştır. Bu reformlar, Emevi yönetiminin güçlü ve merkezi bir yönetim sistemi kurmasına olanak sağlamıştır.
İçteki Düzeni Sağlama ve Haccac’ın Rolü:
Abdülmelik’in yönetimindeki en büyük yardımı, “zalim” olarak bilinen Irak Valisi Haccac bin Yusuf’dan almıştır. Haccac, katı yönetimi ve acımasız uygulamaları ile tanınan bir figürdür. Haccac, Abdülmelik’in içki yasağından, isyanların bastırılmasına kadar pek çok konuda kararlı bir şekilde devlete hizmet etmiştir. Ancak, Haccac’ın yönetim biçimi, birçok kişinin şiddet ve baskı altında yaşamasına neden olmuştur. Haccac’ın yönetimindeki sertlik, halkın tepkisini çekse de, Abdülmelik’in yönetimi sırasında düzenin sağlanmasına büyük katkı sağlamıştır.
Emevi İmparatorluğu’nun Zirveye Ulaşması:
Abdülmelik bin Mervân, Emevi İmparatorluğu’nu en geniş sınırlarına taşımıştır. Emevi İmparatorluğu, Abdülmelik döneminde en güçlü ve en geniş sınırlarına ulaşmış, İslâm toprakları batıda Kuzey Afrika’dan, doğuda Hindistan’a kadar uzanmıştır. Bu dönem, aynı zamanda İslâm dünyasında büyük fetihlerin yapıldığı bir dönemdir.
Sonuç:
Abdülmelik bin Mervân, Emevi İmparatorluğu’nun halifesi olarak tarihe geçmiş, içteki karışıklıkları bastırarak imparatorluğun güçlenmesini sağlamıştır. İçki yasağı, Arapçanın resmi dil olarak kabul edilmesi, yeni paraların basılması ve posta örgütünün düzenlenmesi gibi reformlarla ekonomik ve kültürel bir birliktelik oluşturmuştur. Bunun yanında, Haccac bin Yusuf’un sert yönetimi ile içteki isyanlar bastırılmış ve Emevi yönetimi istikrar kazanmıştır. Abdülmelik, bu başarılarıyla Emevi İmparatorluğu’nu zirveye taşımıştır.
