Ahmet Fehim Efendi, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda tiyatro sahnesinde parlayan bir yetenekti. Türkiye’de sansürlenen ilk filmde yönetmenlik yapmasıyla da dikkat çekti. İşte Ahmet Fehim Efendi’nin hayatı ve sanatı hakkında bilmeniz gerekenler…
1. Ahmet Fehim Efendi’nin Hayatı
Ahmet Fehim Efendi, 1856 yılında İstanbul’da doğmuştur. Babası Abdülkadir Efendi, Osmanlı hat sanatının önemli isimlerinden biridir. Sanata olan ilgisini erken yaşlarda fark eden Ahmet Fehim, eğitimini Tophane Sanayi Mektebi’nde tamamlamış ve burada zanaat eğitimi almıştır. Daha sonra, Osmanlı Devleti’nin kamu kurumlarından biri olan “İdare-i Mahsusa” adlı kurumda tornacılık yaparak çalışma hayatına başlamıştır.
Sanata olan ilgisi nedeniyle kariyerini farklı bir yöne çevirmiştir. Güzel Sanatlar Okulu’nda atölye şefi olarak çalışmış ve bu süreçte tiyatro ile daha yakından ilgilenmeye başlamıştır.
2. Tiyatro Kariyerine Başlangıç
Ahmet Fehim Efendi’nin tiyatroya olan ilgisi, dönemin ünlü tiyatro sanatçılarının sahne aldığı Gedikpaşa Tiyatrosu’nda şekillenmiştir. Burada tiyatro sanatçılarıyla tanışarak sahne teklifleri almaya başlamıştır.
Tiyatro kariyerine 1876 yılında Güllü Agop’un yönettiği “İki Sığırlar” adlı oyunda Uşak Bonifas rolüyle başlamıştır. Bu rolüyle dikkat çeken Ahmet Fehim, dönemin en önemli tiyatro topluluklarından birine adım atmıştır.
1879 yılında tiyatro yeteneğini geliştirmek ve daha büyük projelerde yer almak için Bursa’ya gitmiş ve Tomas Fasulyaciyan’ın topluluğuna katılmıştır.
3. Bursa Dönemi ve Ahmet Vefik Paşa ile Çalışmaları
Ahmet Fehim’in Bursa’daki tiyatro çalışmaları büyük bir başarı kazanmıştır. Burada, tiyatroya büyük önem veren ve Fransız komedi yazarı Molière’in eserlerini Türkçeye uyarlayan Ahmet Vefik Paşa ile çalışmıştır.
Özellikle Zor Nikah adlı oyundaki performansıyla öne çıkan Ahmet Fehim, sadece oyuncu olarak değil, sahne dekoru tasarımında da önemli bir katkı sağlamıştır. Bu dönemde birçok Molière uyarlamasında rol almış ve Bursa’da tiyatro kültürünün gelişmesine katkı sunmuştur.
Ahmet Fehim, Ahmet Vefik Paşa’nın valilik döneminde Bursa’da birçok oyunda sahne almış ve bu dönemde büyük bir tanınırlık kazanmıştır.
4. Anadolu Turneleri ve Osmanlı Tiyatrosuna Katkıları
Bursa’daki tiyatro kariyerinin ardından, Ahmet Fehim Fasulyeciyan topluluğu ile birlikte Anadolu turnesine çıkmıştır. Osmanlı’nın farklı şehirlerinde tiyatro sanatını tanıtmak ve tiyatroyu halka ulaştırmak amacıyla sahneler kurmuştur.
1908 yılındaki İkinci Meşrutiyet’e kadar Anadolu turnelerini sürdürmüştür. Tiyatro sanatının yayılmasına önemli katkılarda bulunmuş ve Osmanlı tiyatrosunun taşrada gelişmesini sağlamıştır.
Turnelerden sonra Ankara’ya yerleşmiş ve burada da tiyatro çalışmalarına devam etmiştir. Sadece tiyatro oyunları sahnelemekle kalmamış, çeşitli konserler düzenleyerek kültürel etkinliklere katkı sağlamıştır.
5. İstanbul’a Dönüş ve Osmanlı Dram Kumpanyası
Anadolu’daki tiyatro çalışmaları sonrasında, Ahmet Fehim İstanbul’a dönerek Osmanlı Komedi ve Vodvil Heyeti’ni kurmuştur. Burada birçok başarılı oyun sahnelemiş ve tiyatro sanatının gelişmesine önemli katkılar sunmuştur.
Bir süre sonra, dönemin en önemli tiyatro topluluklarından biri olan Mardiros Mınakyan’ın Osmanlı Dram Kumpanyası’na katılmıştır. II. Meşrutiyet’ten sonra farklı tiyatro toplulukları kurarak Anadolu turnelerine devam etmiştir.
Bu süreçte Mardiros Mınakyan ve Holas gibi önemli tiyatro sanatçılarıyla çalışarak sanatını daha da geliştirmiştir.
6. Sinema Kariyeri ve Türkiye’de İlk Filmler
Ahmet Fehim Efendi’nin sanat kariyeri sadece tiyatro ile sınırlı kalmamıştır. 1914 yılında Darülbedayi’nin kurulması sürecinde Andre Antoine’ın düzenlemelerinde öğretmenlik yapmıştır.
1919 yılında “Malul Gaziler Cemiyeti” sinema kolu kurulduğunda, sanat danışmanı ve yönetmen olarak atanmıştır. Aynı yıl, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın ünlü eseri “Mürebbiye”yi sinemaya uyarlamış ve yönetmenliğini yapmıştır.
Bu film, Türkiye’de sansüre uğrayan ilk film olarak tarihe geçmiştir. Müslüman kadınların oyunculuk yapmasının yasak olduğu dönemde, Beyaz Rus kadın oyuncular filmde rol almıştır.
Ahmet Fehim Efendi, aynı yıl Binnaz adlı tiyatro oyununu beyaz perdeye uyarlamış ve Binnaz filmi, Türkiye’de büyük bir ticari başarı elde etmiştir. Film, yurtdışında da gösterime girmiştir ve Türk sinemasının erken döneminde önemli bir yere sahiptir.
6.1. Ahmet Fehim Efendi’nin Filmleri
- Yönetmen Olarak:
- 1919 – Binnaz
- 1919 – Mürebbiye
- Senarist Olarak:
- 1919 – Mürebbiye
- Oyuncu Olarak:
- 1918 – Himmet Ağa’nın İzdivacı
- 1919 – Mürebbiye (Behri Efendi rolü)
7. Ahmet Fehim Efendi’nin Aile Hayatı ve Son Yılları
Ahmet Fehim Efendi’nin Münif Fehim Özarman adında bir oğlu bulunmaktadır. Münif Fehim Özarman, Türk karikatür sanatının önemli isimlerinden biri olmuştur.
Ahmet Fehim Efendi, 2 Ağustos 1930 tarihinde, 74 yaşında İstanbul’da vefat etmiştir. Mezarı Büyükada’da bulunmaktadır.
Kendi hayatını ve sanat kariyerini anlatan anıları, 1926 yılında Vakit gazetesinde yayımlanmış ve 1977 yılında “Ahmet Fehim Bey’in Hatıraları” adıyla kitaplaştırılmıştır.
8. Ahmet Fehim Efendi’nin Mirası
Ahmet Fehim Efendi, Osmanlı tiyatrosunun ve Türk sinemasının öncü isimlerinden biri olarak tarihe geçmiştir.
- Osmanlı tiyatrosunun gelişmesine öncülük etmiş ve sahne dekoru alanında yenilikler yapmıştır.
- Anadolu’da tiyatronun yayılmasını sağlamış ve halka tiyatroyu tanıtmak için büyük turneler düzenlemiştir.
- Türkiye’de sansüre uğrayan ilk film olan “Mürebbiye”yi yönetmiştir.
- “Binnaz” filmiyle Türkiye’de sinemanın ticari başarısını kanıtlamıştır.
Türk sanat tarihine kazandırdığı eserler ve yetiştirdiği sanatçılarla tiyatro ve sinema dünyasında önemli bir yer edinmiştir. Bugün bile, onun eserleri ve tiyatroya olan katkıları Türk tiyatro ve sinema tarihinin temel taşlarından biri olarak kabul edilmektedir.
