Ahmet Mithat’ın “Felatun Bey ile Rakım Efendi” romanı, Tanzimat Dönemi Osmanlı toplumunda Batılılaşma sürecini hicveden iki zıt karakterin hikayesini anlatır. Felatun Bey yüzeysel alafranga yaşamı temsil ederken, Rakım Efendi çalışkanlık ve sorumlulukla Batılılaşmayı doğru biçimde benimseyen bir karakterdir.
Felatun Bey ile Rakım Efendi Kitabın Özeti
Ahmet Mithat’ın “Felatun Bey ile Rakım Efendi” adlı romanı, Tanzimat Dönemi’nde Batı kültürünün yüzeysel biçimde benimsenmesine karşı, derinlikli ve anlamlı bir Batılılaşma sürecini anlatan, iki zıt karakter üzerinden toplumun değişimini ele alan önemli bir eserdir. Roman, Felatun Bey ve Rakım Efendi adlı iki karakterin yaşamlarını karşılaştırarak, alafranga yaşam tarzını yüzeysel ve yanlış bir biçimde benimseyen Felatun Bey ile alaturka değerleri koruyarak kendini yetiştiren Rakım Efendi’nin hayatlarındaki farklılıkları gözler önüne serer.
Felatun Bey: Alafrangalığın Yüzeysel Temsili
Felatun Bey, Mustafa Meraki Efendi‘nin oğludur. Babası gibi alafranga yaşam tarzını benimsemiş, zengin ve şık bir beyefendidir. Ancak, bu yaşam tarzı sadece yüzeyde kalmış, içi doldurulamamıştır. Mustafa Meraki Efendi, çocuklarına eğitimde gereken önemi vermez; onlar için şıklık, alafrangalık demektir. Felatun Bey, yarım yamalak öğrendiği Fransızcayla ve şık giyimiyle kendini Batılı zanneder. Ancak, Felatun Bey’in Batılılaşması, yalnızca Batı’nın eğlence ve gösteriş kısmını taklit etmekle sınırlı kalmıştır. Gerçekte, Batı’nın kültürel derinliğiyle hiç ilgilenmez. Tıpkı babası gibi, Felatun Bey de Avrupa’nın yalnızca süs ve gösteriş tarafını taklit eder.
Felatun Bey, zamanını içki ve eğlence yerlerinde geçirir. Babasının ona sağladığı imkanları, kendine lüks bir yaşam kurmak için kullanır. Oysa onun gerçek yetenekleri ve eğitimi bu tarz bir yaşamı sürdürebilecek kadar gelişmiş değildir. Babasının ölümüyle birlikte miras kalan servetini sorumsuzca harcayan Felatun Bey, kısa sürede tüm parasını tüketir ve borç batağına saplanır. Sonunda, İstanbul’dan utanç içinde ayrılmak zorunda kalır. Roman, Felatun Bey’in hayatını dramatik bir şekilde sunarken, Batılılaşmanın yanlış anlaşılması üzerine sert bir eleştiride bulunur.
Rakım Efendi: Alaturka Değerlerin Simgesi
Romanın diğer ana karakteri olan Rakım Efendi, Felatun Bey’in tam tersine, alaturka bir yaşam tarzını benimsemiş, çalışkan ve sorumluluk sahibi bir adamdır. Bir kavasın oğlu olarak dünyaya gelen Rakım Efendi, küçük yaşta babasını kaybeder ve annesi ile dadısı tarafından büyütülür. Annesinin de ölümü üzerine tamamen dadısı Fedai‘nin himayesinde yetişir. Dadısının ona verdiği terbiye, Rakım’ı çalışkan, ciddi ve dürüst bir insan yapar. Kendi kendini yetiştiren Rakım, Fransızca öğrenir, bir dairede katiplik yapmaya başlar ve zamanla yabancı ailelere Türkçe dersleri verir.
Rakım Efendi, doğru eğitim ve çalışkanlıkla kendini geliştirmiştir. Batı kültürünü anlamış ve onu yüzeysel bir biçimde taklit etmek yerine özümsemiştir. Eğitime olan bağlılığı, hayatını olumlu yönde şekillendirir. Kazandığı parayı akıllıca kullanır ve har vurup harman savurmaz. Bunun sonucunda, düzenli bir hayat kurar. Hayatı boyunca sorumluluğunu bilen bir insan olarak yaşayan Rakım Efendi, kendine bir cariye alır ve onu da eğitir. Canan adını verdiği bu cariyeyi eğiterek onun kültürlü, eğitimli ve yetenekli bir kadın olmasını sağlar. Zamanla Canan ile arasında bir sevgi gelişir ve evlenirler. Roman, Rakım’ın başarısını ve Batılılaşmanın doğru bir biçimde nasıl uygulanabileceğini gözler önüne serer.
Ahmet Mithat ve Tanzimat Dönemi’nin Batılılaşma Eleştirisi
“Felatun Bey ile Rakım Efendi”, Tanzimat Dönemi’nin Batılılaşma sürecini eleştiren önemli eserlerinden biridir. Bu dönemde Osmanlı Devleti, Avrupa’nın kültürel ve teknolojik üstünlüğünü fark etmiş ve Batı ile bir entegrasyon sürecine girmiştir. Ancak bu süreçte Batı’nın sadece yüzeysel yönlerini taklit eden, alafranga bir yaşam tarzını benimseyen insanlar da ortaya çıkmıştır. Ahmet Mithat, bu eseriyle Batılılaşmanın yüzeysel bir biçimde benimsenmesini eleştirir ve doğru bir Batılılaşmanın eğitim ve kültürel derinlik yoluyla sağlanabileceğini savunur.
Felatun Bey, Ahmet Mithat’ın gözünde bu yüzeysel Batılılaşmanın simgesidir. O, sadece Batı’nın süs ve gösteriş tarafına odaklanmış, derinliğine inememiştir. Oysa Rakım Efendi, Batı’nın eğitim ve kültürünü özümsemiş, kendini geliştirmiş ve başarılı bir insan olmuştur. Bu zıtlık, Tanzimat Dönemi’nin iki farklı yüzünü yansıtır: bir yanda Batı’yı yüzeysel biçimde taklit eden alafranga züppeler, diğer yanda ise Batı’nın kültürel zenginliğini içselleştirerek başarıya ulaşan insanlar.
Ahmet Mithat’ın Tarafsızlıktan Uzak Anlatım Tarzı
Ahmet Mithat, roman boyunca tarafsız bir anlatım benimsemez. Aksine, yazar, Felatun Bey’i sürekli olarak eleştirir ve onun zayıf yanlarını gülünç duruma düşürmekten kaçınmaz. Felatun Bey karakteri, Ahmet Mithat’ın alafranga züppeliği hicvetme aracıdır. Rakım Efendi ise Ahmet Mithat’ın idealize ettiği, çalışkan, dürüst ve kültürlü insan tipini temsil eder. Ahmet Mithat, okurlarına sık sık hitap eder, kendi düşüncelerini paylaşır ve romanın gidişatını keserek okurla konuşur. Bu tarz, yazarın okurla doğrudan bir ilişki kurma arzusunu yansıtır ve o dönemin roman anlayışına özgüdür.
Yazarın tarafsız bir anlatım sergilemek yerine, karakterler hakkındaki düşüncelerini açıkça dile getirmesi, eserin didaktik yönünü güçlendirir. Felatun Bey’in Batılılaşma anlayışını eleştirirken, Rakım Efendi’nin çalışkanlık ve dürüstlük üzerine kurulu hayatını över. Ahmet Mithat, bu yöntemle okurlarına ahlaki dersler verir.
Romanın Sosyal ve Kültürel Eleştirisi
Roman, yalnızca iki karakterin hayatını değil, aynı zamanda Tanzimat Dönemi Osmanlı toplumunun geçirdiği sosyal ve kültürel değişimi de gözler önüne serer. Felatun Bey, Osmanlı toplumunda Batı’nın sadece dış görünüşünü taklit eden bireyleri temsil ederken, Rakım Efendi, Batı’nın kültürel ve bilimsel yönlerini içselleştiren, kendini geliştiren bir Osmanlı bireyini simgeler. Ahmet Mithat, bu iki zıt karakter aracılığıyla Batılılaşmanın yanlış anlaşılmasını eleştirir ve gerçek ilerlemenin eğitimle, çalışkanlıkla ve kültürel derinlikle mümkün olduğunu vurgular.
Tanzimat Dönemi, Osmanlı Devleti’nin Batı’yla daha fazla ilişki kurmaya başladığı ve toplumun hızla değiştiği bir dönemdir. Ancak bu dönemde, Batı’yı yüzeysel bir biçimde taklit eden züppe tipler de ortaya çıkmıştır. Ahmet Mithat, Felatun Bey karakteri üzerinden bu tür züppe tipleri hicveder. Rakım Efendi karakteri ise bu yeni düzen içinde, Batı’nın olumlu yanlarını benimseyerek başarıya ulaşan bireylerin bir sembolü olarak sunulur.
Ahmet Mithat’ın Eserlerine Genel Bakış
Ahmet Mithat, Tanzimat Dönemi’nin en üretken yazarlarından biridir. Halkın eğitilmesi gerektiğine inanmış ve bu doğrultuda eserlerinde toplumsal dersler vermeyi amaçlamıştır. Ahmet Mithat, halkçı bir yazardır; eserlerinde sık sık halka hitap eder ve onların günlük yaşamlarına dair gözlemlerini paylaşır. “Felatun Bey ile Rakım Efendi”, yazarın Batılılaşma üzerine yaptığı en önemli eleştirilerden biridir.
Ahmet Mithat, edebi eserlerinde didaktik bir üslup benimsemiş ve okuyucularını eğitmeyi amaçlamıştır. Bu nedenle, romanları genellikle bir mesaj veya ders vermek amacı taşır. Ahmet Mithat’ın yazarlık kariyerinde halkı bilgilendirme ve eğitme misyonu, eserlerinin büyük bir kısmında öne çıkar. “Felatun Bey ile Rakım Efendi” de bu misyonun önemli bir parçasıdır ve topluma, yüzeysel Batılılaşmanın tehlikelerini gösterir.
Sonuç
Ahmet Mithat’ın “Felatun Bey ile Rakım Efendi” adlı eseri, Tanzimat Dönemi’nin toplumsal ve kültürel yapısına ayna tutan, Batılılaşmanın yanlış anlaşılması üzerine güçlü bir eleştiri sunan bir romandır. Felatun Bey, alafranga bir yaşam tarzını yüzeysel biçimde benimseyen bir züppe olarak Batılılaşmanın yanlış tarafını temsil ederken, Rakım Efendi, Batı kültürünü ve eğitimini içselleştirmiş, çalışkan ve sorumluluk sahibi bir karakter olarak idealize edilmiştir. Ahmet Mithat, bu iki karakterin zıt hayatları üzerinden, topluma doğru bir Batılılaşma yolunu göstermiştir
