Kehribar nasıl bir taştır, nasıl meydana gelir, özellikleri nelerdir? Kehribardan neler yapılır, kullanım alanları nelerdir, hakkında bilgi.
Kehribar: Doğal Bir Miras
Kehribar, tarihi ve jeolojik olarak büyük bir öneme sahip, hem estetik hem de bilimsel çok yönlü bir madde olarak dikkat çeker. İlk bakışta bir taş gibi görülse de, aslında bitkisel kaynaklı bir fosildir. Bu yazıda kehribarın tanımı, tarihsel gelişimi, özellikleri, çıkarıldığı bölgeler ve kullanım alanları ele alınmıştır.
Kehribarın Tanımı ve Özellikleri
Kehribar, bitkisel asıllı bir yeraltı kalıntısı ve bir fosil olarak tanımlanabilir. Açık sarı, sedef rengi, koyu yumurta sarısı, kırmızı ve hatta siyah gibi çeşitli renklere sahip olabilir. Yarı saydam yapısı ve sert doğasıyla dikkat çeker.
Kehribarın en dikkat çekici fiziksel özelliklerinden biri, elektriklenme yeteneğidir. Bir yün parçasına sürtüldüğünde elektriklenir ve küçük çöpleri veya kâğıt parçacıklarını kendine çeker. Bu özelliği nedeniyle, eskiden “kehrübâiyyet” terimi elektriklilik anlamında kullanılmıştır.
Kehribarın Tarihsel ve Jeolojik Gelişimi
İlk çağlarda insanlar kehribarı, bitkilerin salgıladığı bir sakız olarak düşünmüştür. Daha sonra kehribarın, hava veya güneş altında kuruyan deniz köpüğü olduğu sanılmıştır.
- 1767’de Fr. S. Bock, kehribarın bitkisel niteliğine dikkat çekmiştir.
- 1811’de Schweizer, kehribarın fosil niteliğini kanıtlamıştır.
Bugün biliyoruz ki, kehribar, Üçüncü Jeolojik Dönemde çam ağaçlarından salgılanan reçinelerin fosilleşmesi sonucu oluşmuştur. Bazı kehribarların içinde bulunan böcek ve bitki fosilleri, bu maddenin antik doğasını daha da ilginç kılar.
Kehribarın Bulunduğu Bölgeler
Dünyanın çeşitli yerlerinde kehribar yatakları bulunmaktadır. En iyi cins kehribarların çıkarıldığı bölgelerden bazıları şunlardır:
- Kuzey Avrupa: Baltık Denizi dolayları, kehribar yataklarının en zengin olduğu bölgelerden biridir. Almanlar, kehribarı “Bernstein” (berntaşı) olarak adlandırır.
- Kuzey Almanya ve Kazan: Bu bölgelerde de önemli kehribar yatakları bulunmaktadır.
- Erzurum: Burada bulunan “kara kehribar“, bir çeşit linyittir ve kehribarın bazı özelliklerini taşır.
Kehribarın Kullanım Alanları
Kehribar, tarih boyunca çeşitli süs eşyalarının yapımında kullanılmıştır. Antik çağlardan bu yana, hem Batı hem de Doğu toplumlarında yaygın bir malzeme olmuştur.
Doğu Toplumlarında Kullanımı
- Tespih ve Ağızlıklar: Osmanlı döneminde kehribar, tespih ve ağızlık yapımında sıkça kullanılmıştır.
- Tılsımlar: Kehribar, koruyucu tılsımların yapımında da tercih edilmiştir.
- Uzunçarşı Esnafı: İstanbul’un Uzunçarşı bölgesinde kehribar işleyen esnaf, tespih ve çubuk ağızlıklarını altın ve gümüş kakmalarla süsleyerek büyük bir şöhret kazanmıştır.
Batı Toplumlarında Kullanımı
- Biblo ve Boncuklar: Kehribar, Batı’daki süs eşyalarının yapımında kullanılır.
- Baston ve Şemsiye Sapları: Estetik ve dayanıklılığı nedeniyle bu eşyalarda kehribar tercih edilir.
Sentetik Kehribar
Doğal kehribarın hem ithal edilmesi hem de maliyetinin yüksek olması nedeniyle, sentetik kehribar günümüzde daha yaygın hale gelmiştir. Ancak sentetik kehribar, doğal olanın estetik ve fiziksel özelliklerini tam anlamıyla sunamaz.
Kehribarın Bilimsel ve Tarihsel Önemi
Kehribar, sadece bir süs eşyası hammaddesi olarak değil, aynı zamanda bilimsel açıdan da değerlidir.
Fosil Taşıyıcı Olarak Kehribar
Kehribar, içinde bulunan fosiller nedeniyle bilimsel araştırmalarda büyük bir öneme sahiptir.
- Böcek Fosilleri: Kehribarın içinde milyonlarca yıl öncesine ait böcekler bulunabilir.
- Bitki Kalıntıları: Antik bitki doku ve polenleri de kehribarın içinde koruma altına alınmıştır.
Kehribarın Elektriksel Özellikleri
Kehribar, elektriklenme yeteneği nedeniyle eski dönemlerde bilimsel incelemelerde kullanılmıştır. Bu özelliğini, statik elektrik çalışmalarında bir ilham kaynağı olarak sürdürmüştür.
Kehribarın Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
- Yanma Özelliği: Gerçek kehribar, ateşe tutulduğunda yanar ve kendine has bir koku salar.
- Sertlik Derecesi: Yumuşak sayılabilecek bir yapıya sahiptir ve kolay işlenebilir.
- Yoğunluk: Suya daldırıldığında batmayan hafif bir madde olarak bilinir.
Sonuç
Kehribar, hem doğal yapısı hem de estetik güzelliği ile tarih boyunca insanları cezbetmiştir. Bitkisel asıllı bir fosil olarak, hem bilimsel araştırmalarda hem de sanatsal çalışmalarda önemini korumaktadır. Baltık Denizi’nden Erzurum’a kadar geniş bir coğrafyada bulunan bu değerli madde, keşfedildiği her dönemde insanların ilgisini çekmeyi başarmıştır
